کَل سایگا (سَکایی) متفاوت ترین بُزی که دیده اید

بز سایگا در اِستِپ* های باز و خشک، علفزارهای نیمه بیابانی و مناطق باز و عاری از پوشش گیاهی متراکم زندگی می کند، جایی که آنها می توانند مناطق را بررسی کنند و به سرعت از شکارچیان دور شوند. سیستم بینی پیچیده و پوشش خز متراکم سایگا به محافظت از آن در برابر عوامل شدید کمک می کند. پیش از این، این بز کوهی در محدوده وسیعی در سراسر جهان زندگی می کرد، از جمله منطقه استپی اوراسیا از دامنه کوه های کارپات تا شمال غربی چین و مغولستان، و همچنین پل خشکی دریای برینگ در آمریکای شمالی.

• *اِستِپ یا سبز دشت منطقه‌ای است دارای درختان خاردار و بوته‌های کوتاه قد که با فاصله از هم روییده‌اند و پوشش گیاهی ضعیفی دارد.

در حال حاضر، سایگا تنها در آسیا و بخش‌هایی از جنوب شرقی اروپا در حال حیات است.
بینی با عظمت و جالب توجه سایگا به او کمک می کند هوای سرد و خشک زمستانی منطقه را مرطوب و گرم کند و همچنین با وجود غشا های مخاطی درونش گرد و غبار هوا را فیلتر می کند. بر اساس تحقیقات نشنال جئوگرافی شواهدی وجود دارد که سایگا نر صداهایی با بینی خود ایجاد می کند تا توجه ماده ها را به خود جلب کند.
طول عمر بز سایگا حدود ۱۰ الی ۱۲ سال است، که ماده ها در ۱۲ ماهگی و نر ها در ۲۰ ماهگی بالغ می شوند. قد آن ها (از شانه تا زمین) ۶۰ الی ۸۰ سانتی متر است و ۱۱۰ الی ۱۵۰ سانتی متر طول دارند. وزن یک نر بالغ می تواند تا ۵۰ کیلوگرم برسد و حداکثر وزن برای ماده ها حدود ۴۰ کیلوگرم است.

پوشش بز سایگا خز متراکم و پشم مانند است. رنگ قسمت بالایی بدن تقریباً دارچینی است و در قسمت زیرین، دنده و دم سفید مایل به کرم است و با ورود به فصل زمستان پوشش آن ها ضخیم تر و همچنین روشن تر می شود. نر ها شاخ هایی با طول ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر و به رنگ کهربا هستند که همین شاخ ها بلای جانشان شده و متاسفانه برای همین آن ها را شکار می کنند. شاخ های این بز در طب سنتی چین کاربرد دارد و با بالا رفتن تقاضا برای شاخ آن ها نسبت تعداد نر به ماده ها به طور فاجعه باری کاهش یافت به طوری که به ازای ۱۰۰ ماده یک نر وجود دارد.
این بزها فقط در طول روز فعالیت می کنند. یک نر بالغ می تواند هدایت یک حرمسرا با تعداد اعضای ۳۰ تا ۵۰ ماده را عهده دار شود، که این حرمسرا دست آورد در گیری جانانه با یک نر دیگر در فصل جفت گیری است. این درگیری ها منجر به مرگ خونین برای بازنده است و برنده همه چیز را تصاحب می کند. در فصل پاییز تعداد زیادی از نر ها برای دفاع از حرمسرای خود در برابر غارتگران از بین می روند.

با شروع فصل بهار مهاجرت بز های سایگا شروع می شود. در گله هایی که ممکن است تا دو هزار رأس جمعیت داشته باشند نرها جلو تر از ماده ها حرکت می کنند و یکی از دیدنی ترین مهاجرت ها در جهان را تشکیل می دهند. مسافتی بین ۸۰ تا ۱۲۰ کیلومتر در روز را طی می کنند و مجموع مسافت طی شده برای مهاجرت در طول سال به ۱۰۰۰ کیلو متر می رسد. ماده های بارداری که موعد زایمانشان نزدیک است به هنگام مهاجرت، جهت یافتن یک منطقه مناسب از مسیر منحرف می شوند.

بزهای سایگا به شدت ترسو هستند و با کوچکترین نشانه خطر پراکنده می شوند و در مواقع اضطراری می توانند با سرعت ۸۰ کیلومتر بر ساعت بدوند به همین علت پس از فصل مهاجرت به گله های کوچکتر تقسیم می شوند.
فصل بهار زمان تولد نوزادان است. دوره بارداری یک بز سایگا ۱۳۹ تا ۱۵۲ روز است. حدود دو سوم از ماده ها دو قلو بدنیا می آورند، نوزادان حدود سه و نیم کیلوگرم وزرن دارند و بعد از ۴ روزگی می توانند از علف تغذیه کنند و در ۴ ماهگی کاملاً از شیر گرفته می شوند. نکته جالب در مورد نوزاد این حیوان این است که دو روز بعد از تولد می تواند هر انسانی را در مسابقه دوی سرعت شکست بدهد.

زمانی میلیون ها بز سایگا در گله هایشان زندگی می کردند و گفته می شود زمان مهاجرت منظره ای مشابه مهاجرت گوزن یال دار آفریقایی رقم می زدند، اما با فروپاشی اتهاد جماهیر شوروی سابق، شکار غیر قانونی بز سایگا افزایش پیدا کرد و باعث از بین رفتن ۹۵ درصد از جمعیت آن ها شد که یکی از سریع ترین کاهش های ثبت شده در تاریخ برای یک پستاندار است. البته شیوع بیماری ها هم بر روی جمعیت سایگا تاثیر گذار بوده. در سال ۲۰۱۵ شیوع یک بیماری باکتریایی در قرقیزستان بیش از ۷۵ در صد سایگا های بالغ در جهان را از بین برد، همچنین در سال ۲۰۱۷ زیر گونه سایگا مغولی که در هیچ کجای دیگر از دنیا یافت نمی شود بر اثر عفونت ویروسی که از دام سرایت کرده بود کاهش ۶۰ درصدی جمعیت را تجربه کرد.  فهرست  قرمز (IUCN) در سال ۲۰۲۰، این گونه را در درسته بندی «وضعیت بحرانی» قرار داده است.

جمعیت بز سایگا در دهه ۹۰ میلادی به کمترین میزان خود در جهان یعنی ۲۱۰۰۰ رأس رسید اما با تلاش نهاد هایی این جمعیت رو به افزایش بوده و طی یک سرشماری هوایی در سال ۲۰۲۲ جمعیت سایگا در قزاقستان بیش از یک میلیون و سیصد هزار رأس گزارش شده است.